सारांश (Abstract)

पवित्र गण्डक स्नान तथा शालिग्राम पूजा केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र होइन, बरु यो जीवनको समग्र समृद्धि, शुद्धि र मुक्तिको एक समग्र मार्ग हो। शालिग्राम हिन्दू धर्ममा भगवान विष्णुको स्वयं-प्रकट (self-manifested) र पूजनीय स्वरूप हो, जसको आध्यात्मिक महत्त्व वैदिक र पौराणिक ग्रन्थहरूमा गहिराइसाथ वर्णन गरिएको छ। यसको नियमित पूजाले आध्यात्मिक उन्नति (spiritual advancement), स्वास्थ्य, सामंजस्य (harmony), समृद्धि (prosperity) र दैवी सुरक्षा (divine protection) जस्ता लाभहरू प्रदान गर्ने विश्वास छ। आधुनिक न्यूरोसाइन्सले ध्यान (meditation) र मन्त्र जप (mantra chanting) ले मस्तिष्कको संरचना र कार्यमा सकारात्मक परिवर्तन, तनाव हर्मोन (cortisol) मा कमी, प्रतिरक्षा प्रणाली (immune system) मा सुधार, र संज्ञानात्मक (cognitive) तथा भावनात्मक नियमन (emotional regulation) मा सुधार गर्ने प्रमाणित गरेको छ। शालिग्राम पूजामा ध्यान र मन्त्र जप समावेश छन्, यी आध्यात्मिक अभ्यासहरूले वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित लाभहरूलाई मध्यस्थता गर्न सक्ने सम्भावना छ। शालिग्रामको उत्पत्ति गण्डकी नदीको पवित्र क्षेत्रमा छ, जुन एक आध्यात्मिक ऊर्जा रेखा (spiritual energy line) मानिन्छ। यहाँका शालिग्राम शिलाहरू प्राकृतिक जीवाश्म (fossils) भए तापनि पुराणहरूले तिनलाई विष्णुको अवतार मान्छन्, जसले प्रकृतिमा दैवीयताको साक्षात्कार देखाउँछ। शालिग्रामको पादोदक (चरणामृत) ले पाप नाश र शारीरिक-मानसिक शुद्धि गर्ने विश्वास छ, जसलाई गण्डकीको खनिजयुक्त पानीको वैज्ञानिक गुणले पुष्टि गर्छ। पद्म पुराण अनुसार, यो पवित्र जल सबै तीर्थहरूको सार हो। शालिग्राम पूजा र द्वारावती स्नान (पवित्र गण्डक स्नान) को संगमले भौतिक समृद्धि र आध्यात्मिक मुक्तिको समन्वय गर्छ। यसरी, पवित्र गण्डक स्नान तथा शालिग्राम पूजा प्राचीन वैदिक ज्ञान (ancient Vedic wisdom) र आधुनिक वैज्ञानिक खोजहरू (modern scientific discoveries) बीचको सेतु हो, जसले मानव कल्याण (human well-being) का लागि एक समग्र दृष्टिकोण (holistic approach) प्रस्तुत गर्दछ र आन्तरिक शान्ति (inner peace), सन्तुलन (balance) र समग्र जीवनको अनुभव गर्न प्रेरित गर्दछ।